حسابداری هم علم است و هم حرفه که در کسب و کار های مختلف بسیار حیاتی و تاثیر گذار است و یکی از گسترده ترین علوم کاربردی در دنیای تجارت و اقتصاد می باشد. اما منظور از استهلاک در حسابداری چیست؟ اصطلاحات ویژه و مختص این علم بسیار است یکی از این اصطلاحات مفهوم استهلاک می باشد. درک مفهوم استهلاک برای برآورد درآمد و هزینه ها استفاده می شود و در ترازنامه حسابداری باید حتما درج شود تا حساب تی شرکت تراز شود تا باقی مانده دو طرف حساب با یکدیگر برابر باشد. اهمال در محاسبه استهلاک باعث نامتوازن شدن ترازنامه و ایجاد اشکال حسابداری در حساب های شرکت می شود. پس از اینرو هر حسابدار و حسابرسی باید با این مفهوم آشنایی کامل داشته باشد و روش های محاسبه آن را بداند. زیرا در صورت ایجاد مشکل از بابت این موضوع شاید باعث ایجاد مشکلاتی بزرگ برای شرکت شود. اما استهلاک به چه معنا است؟ استهلاک در حسابداری به چه معناست؟ روش های محاسبه آن کدام است؟ و توضیح و شرح کامل روش های محاسبه را در ادامه این مطلب خواهیم داشت.
استهلاک چیست؟
مفهوم استهلاک در حسابداری با تعریف کلی آن برابر است اما اگر بخواهیم به طور مفصل مفهوم استهلاک را توضیح دهیم باید بگوییم استهلاک عبارت است از؛ کاهش کمیت و کیفیت و ارزش یک دارایی در طول زمان و به صورت ماندگار است و آسیب گریز ناپذیر و طبیعی برای هر چیزی در دنیا است. در حالت کلی برای ارزیابی دوام و اندازه یک دارایی است و نوعی کاهش بها حتی با نگهداری مناسب و استفاده درست و صحیح از کالا است. استهلاک روشی است حسابداری که با استفاده از آن طول عمر مفید دارایی های و اموال شرکتی را محاسبه می کنند. این مفهوم در محاسبه هر دارایی در علم حسابداری پر کاربرد است. زمانی که شرکتی اقدام به خریداری دارایی می کند این دارایی جز سود و زیان شرکت محسوب نمی شود. در ترازنامه به عنوان دارایی های مشهود و یا دارایی های نامشهود نام برده می شود و برای تراز ترازنامه از آن استفاده می شود. شرکت ممکن است برای چندین سال از این دارایی خریداری شده استفاده کند و تولید درآمد نماید. در حسابداری تعهدی طبق اصل تطابق، هزینه ها باید بدون در نظر داشتن زمان پرداخت که در دوره ای انجام شده است، ثبت شود.
مثال؛ شرکت تولید کننده قطعات یدکی دستگاه و تجهیزاتی را به قیمت ده میلیارد تومان برای ارتقا خط تولید خریداری کرده است. برآورد شده است که با این تجهیزات می توان ده هزار قطعه یدکی تولید کرد. اما این شرکت در سال اول تنها ۲۰۰ قطعه تولید می کند. پس عملا ۲٪ از ظرفیت تجهیزات استفاده شده است. حال طبق گفته ها و اصل تطابق دویست میلیون تومان را به عنوان هزینه استهلاک در ستون سود و زیان در نظر گرفته می شود و ۹٬۸۰۰٫۰۰٫۰۰ تومان به عنوان باقی مانده ترازنامه درج خواهد شد.
چرا در حسابداری از استهلاک استفاده می شود؟
در حسابداری هزینه خرید یک دارایی در یک سال مالی را در طول عمر مفید این دارایی پخش می کنند. زیرا اگر هزینه آن داریی را در همان سال در ترازنامه لحاظ کنند هزینه ها و بستانکاری آن سال به صورت نامتعارف و نامتوازنی بالا خواهد رفت در نتیجه باقی مانده دو طرف ترازنامه با یکدیگر برابری نمی کنند و این مسئله یعنی ایجاد اشکالی در حسابداری شرکت است.
دارایی های به دو دلیل مستهلک می شوند به دلیل کلنگی و استهلاک طبیعی که منظور از استهلاک طبیعی این است که در طول استفاده از دارایی قسمت های از آن مستهلک می شود. اما استهلاک کلنگی به دلیل از دست دادن ارزش آن دارایی به خاطر وجود دارایی دیگر است. اما هر وسیله یا دارایی به علت های مختلف دیگر مستهلک می شود که در علل استهلاک باید به موارد زیر اشاره کرد.
１. گذشت زمان
２. فرسودگی به خاطر استفاده از دارایی
３. عدم کفایت
４. زنگ زدگی و پوسیدگی
５. مال تقلبی
تمامی علل بیان شده طبیعی است و خراب شدن هر وسیله ای به علت استفاده نادرست از آن باشد، استهلاک گفته نمی شود بلکه خراب ناشی از استفاده نادرست است.
مفهوم استهلاک در حسابداری
استهلاک در حسابداری برای کاهش هزینه دارایی ثابت به کار برده می شود. این روش سیستماتیک تا زمانی که ارزش دارایی به صفر برسد، ادامه دارد. فرایند استفاده از استهلاک این است که هزینه دارایی ثابت را تبدیل به درآمد به دست آمده از دارایی نماید. به طور کلی مفهوم استهلاک در مبحث حسابداری این است؛ بهای پرداخت شده برای دارای ثابت منهای ارزش اسقاط دارایی تقسیم بر عمر مفید برآورد شده که در نهایت سرشکن خواهد شد. پس منظور و هدف از استهلاک در حسابداری این نیست که ارزش یک دارایی مشخص شود بلکه بهای تمام شده را سرشکن می کند. در این بخش از گفته ها گفتیم که برای کاهش هزینه های دارایی های ثابت، سرشکن خواهد شد. اما منظور از دارایی های ثابت چیست؟ دارایی های ثابت اموال غیر منقولی و منقولی چون اثاثه، ساختمان، زمین، مبلمان، انواع تاسیسات، منصوبات و وسائط نقلیه هستند که در اثر استفاده از آن به مرور زمان ارزش خود را از دست می دهند. حالا که با مفهوم استهلاک در حسابداری آشنا شدیم، بهتر است درباره تفاوت استهلاک مالی و فیزیکی توضیح مختصری داده شود.
حتما بخوانید: تعریف و روش محاسبه صورت سود و زیان
تفاوت استهلاک مالی و استهلاک فیزیکی در چیست؟
در هر دو نوع از استهلاک در حسابداری فرایند محاسبه استهلاک برای سرشکن کردن هزینه دارایی است که به عمر مفید آن مورد استفاده قرار می گیرد. اما استهلاک دارایی مالی اشاره به توزیع هزینه درآمدی تقسیم بر عمر مفید دارد. مولا عمر مفسد محصولی ۱۰ سال برآورده شده است. هزینه های دارایی ثابت را تقسیم بر عمر مفید خواهیم کرد و استهلاک به دست خواهد آمد که به آن استهلاک مالی می گویند.
اما در استهلاک فیزیکی سرشکن کردن هزینه پرداختی دارایی مشهود تقسیم بر عمر مفید به دست خواهد آمد. مثلا یک ساختمان قبل از مخروبه شده تا سال های سال می توان از آن استفاده کرد و عمر مفید این ساختمان برآورده خواهد شد. سپس طبق فرمول گفته شده در نهایت استهلاک فیزیکی به دست خواهد آمد. در هر حالت و نوع استهلاک، حسابداری شرکت تلاش می کند که هزینه هایی که شرکت برای به تملک درآمدن دارایی صرف می کند مطابقت دهد با درآمدی که از همین دارایی عاید شرکت می شود. شرکتی که دارایی را خریداری کرده معبر مفید این دارایی ده سال برآورده شده است و هزینه پرداختی برای خرید این دارایی ۱۰٫۰۰۰٫۰۰۰ تومان است. طبق گفته ها این دارایی پس از ده سال مستهلک می شود، پس هر سال باید درآمدی از این دارایی عاید وی شود تا درآمد ها را با هزینه ها مطابقت دهد.
انواع روش های محاسبه استهلاک در حسابداری
روش خط مستقیم:
در این روش ارزش دارایی در تمام طول عمر در نظر گرفته شده یکسان میباشد. برای محاسبه استهلاک سالیانه به روش خط مستقیم مبلغ قابل استهلاک در نظر گرفته شده را در تقسیم بر سال های عمر مفید میکنیم. در این روش همانطور که در بالا هم اشاره کردیم، هزینه استهلاک در تمام طول مدت زمان عمر مفید یکسان است و در هر سال مبلغ یکسانی کسر میشود.
فرمول محاسبه استهلاک به روش خط مستقیم برابر است با:
هزینه استهلاک = ( هزینه – مبلغ ارزش افزوده) ÷ عمر مفید
برای درک بهتر این روش، خوب است که با هم یک مثال را مرور کنیم:
تصور کنید که یک تجهیزات شرکتی به مبلغ 30میلیون تومان برای شرکت خریداری کرده ایم و قرار است که استهلاک آن را با عمر مفید 5 ساله محاسبه کنیم. برای محاسبه با روش خط مستقیم ابتدا ارزش افزوده را از مبلغ خرید کالا کسر کرده و بهای تمام شده را به دست می آوریم. سپس بهای تمام شده را تقسیم بر 5 (عمر مفید مورد نظر برای این کالا) میکنیم.
| سال | شرح | بهای تمام شده | نرخ استهلاک | استهلاک سال | استهلاک انباشته | ارزش
دفتری |
| 97 | پارتیشن اداری | 30.000.000 | 5ساله | 6.000.000 | 6.000.000 | 24.000.000 |
| 98 | پارتیشن اداری | 30.000.000 | 5ساله | 6.000.000 | 12.000.000 | 18.000.000 |
| 99 | پارتیشن اداری | 30.000.000 | 5ساله | 6.000.000 | 18.000.000 | 12.000.000 |
| 1400 | پارتیشن اداری | 30.000.000 | 5ساله | 6.000.000 | 24.000.000 | 6.000.000 |
| 1401 | پارتیشن اداری | 30.000.000 | 5ساله | 6.000.000 | 30.000.0000 | 0 |
محاسبه استهلاک به روش مانده نزولی مضاعف:
در محاسبه استهلاک به روش مانده نزولی مظاعف ارزش دفتری دارایی ثابت را در درصد ثابتی ضرب میکنیم. این درصد ثابت دو برابر نرخ استهلاک روش خط مستقیم است. فرمول محاسبه استهلاک به روش مانده نزولی مضاعف به شرح زیر است:
برای به دست آوردن نرخ استهلاک بهای تمام شده دارایی را از ارزش اسقاط دارایی کسر میکنیم و بر تعداد کل محصول تولید شده تقسیم میکنیم:
نرخ استهلاک= تعداد کل محصول تولید شده ÷ (ارزش اسقاط دارایی – بهای تمام شده دارایی)
پس از به دست آوردن نرخ استهلاک، برای به دست آوردن هزینه استهلاک هر دوره نرخ استهلاک را در محصول تولید شده همان دوره ضرب میکنیم
هزینه استهلاک هر دوره = نرخ استهلاک × محصول تولید شده همان دوره
بیایید این مثال را با هم مرور کنیم. اگر تصور کنیم که قرار است یک پارتیشن اداری با بهای تمام شده 30 میلیون تومان و نرخ استهلاک 10 درصد را به روش نزولی مضاعف مستهلک کنیم، اعداد و ارقام به دست آمده مطابق جدول زیر خواهد بود:
| سال | شرح | بهای تمام شده | نرخ استهلاک | استهلاک سالیانه | استهلاک انباشته | ارزش دفتری |
| 97 | پارتیشن اداری | 30.000.000 | 10% | 3.000.000 | 0 | 27.000.000 |
| 98 | پارتیشن اداری | 30.000.000 | 10% | 2.700.000 | 3.000.000 | 24.300.000 |
| 99 | پارتیشن اداری | 30.000.000 | 10% | 2.430.000 | 5.700.000 | 21.870.000 |
| 1400 | پارتیشن اداری | 30.000.000 | 10% | 2.190.000 | 8.130.000 | 19.680.000 |
| 1401 | پارتیشن اداری | 30.000.000 | 10% | 1.971.000 | 10.320.000 | 17.710.000 |
محاسبه استهلاک به روش میزان تولید:
از این روش زمانی استفاده میکنیم که مقدار بهره وری محصول در طول عمر مفید، بر اساس مقدار محصول تولید شده قابل برآورد باشد. بنابراین در این روش استهلاک وابسته به میزان تولید است و شرط اصلی برای استفاده از این روش این است که بتوانیم میزان دقیق تولید را اندازه گیری کنیم.
فرمول استهلاک به روش میزان تولید به شرح زیر است:
برای محاسبه استهلاک یک واحد/عدد محصول ابتدا ارزش اسقاط را از بهای تمام شده کسر کرده و سپس عدد به دست آمده را تقسیم بر تعداد محصول برآورد شده در طول عمر مفید میکنیم.
استهلاک یک واحد محصول: تعداد برآورد شده تولید محصول طی عمر مفید ÷ (ارزش اسقاط – بهای تمام شده خرید)
و برای محاسبه استهلاک سالیانه به روش میزان تولید از فرمول زیر استفاده میکنیم:
استهلاک سالیانه = استهلاک یک واحد محصول × تعداد محصول تولید شده در سال
مطلب پیشنهادی: تولید ناخالص داخلی چیست؟ تعریف GDP و عوامل موثر بر رشد آن
استهلاک واحد های تولید شده
در این روش اصلا از بازه زمانی در محاسبه استهلاک استفاده نمی شود. فعالیت دارایی را در همان سال مالی مورد توجه قرار می دهد. پس عوامل تاثیر گذار در هزینه استهلاک، بهای تمام شده دارایی، برآورد عمر مفید، برآورد ارزش اسقاط است این متغیرها هر سال در محاسبه هزینه استهلاک برآورد خواهند شد. اما برای درک کامل عوامل موثر در محاسبه این مهم لازم است تا تعاریف و توضیحاتی مختصر راجع به این عوامل که در ارتباط مستقیم با هزینه استهلاک در حسابداری است، داشته باشیم.
ارزش اسقاط یعنی چه؟ ارزش اسقاط به معنی ارزش مالی دارایی است که در نهایت چقدر عاید شرکت می شود. البته در صورتی که اگر شرکت قصد داشته باشد آن دارایی را معاوضه کند و یا بفروشد و یا از کار کردن با آن انصراف بدهد. مثلا میزی که پنج سال پیش به قسمت ۱٫۰۰۰٫۰۰۰٫ میلیون تومان خریداری شده است و بعد از پنج سال که مستهلک شده است شرکت قصد فروش آن را دارد و آن را به قیمت ۱۰۰٫۰۰۰ هزار تومان می فروشد. این مبلغ ارزش اسقاط دارایی می باشد
عمر مفید یعنی چه؟ مدت زمانی که از یک دارایی استفاده می شود، عمر مفید دارایی محسوب می شود. معیار های تعیین کننده عمر مفید؛ مجموع ساعت های کارکرد یعنی تعداد ساعت هایی که می توان از دارایی استفاده مفید کرد، مجموع واحد های تولید شده دارایی، مجموعه زمان در زمان بندی ماه و سال هستند.
بهای تمام شده دارایی یعنی چه؟ برای محاسبه بهای تمام شده پنج عامل مهم و تاثیر گذار را باید مورد بررسی قرار داد؛
هزینه های ثابت؛ مانند هزینه ادارای که در طول سال ها مداوم و ثابت هستند.
هزینه های نیمه ثابت؛هزینه های که متناوب و پلکانی با افزایش تولید افزایش پیدا می کند.
هزینه های نیمه متغیر؛هزینه های که با افزایش سطح تولید اضافه می شود.
هزینه های متغیر؛ هزینه های که رابطه با افزایش یا کاهش تولید دارد. با افزایش تولید نیز این هزینه ها افزایش می یابند.
در آخر هزینه های مختلط؛ یعنی بخشی از هزینه ها ثابت و بخشی دیگر نیز متغیر است. بهای تمام شده دارای فرمول هایی است که خود مبحثی جداگانه است. اما این چهر فرمول که تحت عنوان، مبلغ خرید، موجودی کالای آماده برای فروش، موجودی کالای پایان دوره و بهای تمام شده کالای فروش رفته می باشد که برای به دست آوردن بهای تمام شده از آنها استفاده می شود.
شرکت خود را به بهترین شکل مدیریت کنید
هر مدیر خوب نیازمند ابزاری قدرتمند است تا بتواند مجموعه خود را به بهترین شکل مدیریت کند. مجموعه نرم افزار مالی و منابع انسانی فینتو ابزاری قدرتمند است که می تواند به مدیران در کنترل کارمندان و محاسبه حقوق و دستمزد آنها کمک کند.
شما همیشه یک مدیر لایق هستید و باید بهترین ها برای شما باشد. با استفاده از نرم افزار حسابداری آنلاین فینتو کار مدیریت خود را بسیار آسان تر کنید.
